Menguasai Bahasa Jawa: Panduan Lengkap Contoh Soal Kisi-Kisi UKK Kelas 8 Semester 2
Ujian Kenaikan Kelas (UKK) merupakan salah satu momen penting bagi siswa untuk menunjukkan pemahaman dan penguasaan materi yang telah dipelajari selama satu tahun ajaran. Bagi siswa kelas 8 SMP, mata pelajaran Bahasa Jawa di semester 2 memiliki cakupan materi yang cukup kaya, mulai dari pemahaman teks, tata bahasa, hingga apresiasi sastra. Untuk membantu para siswa mempersiapkan diri secara optimal, artikel ini akan menyajikan contoh soal kisi-kisi UKK Bahasa Jawa kelas 8 semester 2, lengkap dengan penjelasan mendalam dan tips menjawabnya.
Pentingnya Memahami Kisi-Kisi UKK
Kisi-kisi UKK bukanlah sekadar daftar topik, melainkan peta jalan yang memandu siswa dalam belajar. Dengan memahami kisi-kisi, siswa dapat fokus pada materi yang akan diujikan, mengalokasikan waktu belajar secara efektif, dan memprediksi jenis-jenis soal yang mungkin muncul. Hal ini akan mengurangi kecemasan dan meningkatkan kepercayaan diri saat menghadapi ujian.
Cakupan Materi UKK Bahasa Jawa Kelas 8 Semester 2

Semester 2 kelas 8 Bahasa Jawa biasanya mencakup beberapa topik utama. Berikut adalah perkiraan cakupan materi yang akan kita bahas dalam contoh soal:
- Wacana Deskriptif lan Naratif (Teks Deskriptif dan Naratif)
- Menemukan informasi penting dalam teks.
- Mengidentifikasi unsur-unsur intrinsik (tema, amanat, latar, tokoh) dalam cerita.
- Menyimpulkan isi teks.
- Membuat ringkasan teks.
- Aksara Jawa (Jawa Script)
- Mengenal dan menulis pasangan aksara Jawa.
- Menerjemahkan kata atau kalimat dari aksara Latin ke aksara Jawa dan sebaliknya.
- Memahami sandhangan aksara Jawa.
- Pariwara (Iklan/Pengumuman)
- Mengidentifikasi jenis-jenis pariwara.
- Menemukan informasi penting dalam pariwara.
- Menentukan tujuan pembuatan pariwara.
- Cerita Rakyat (Legenda/Fabel)
- Memahami unsur-uns cerita rakyat.
- Menafsirkan makna moral atau pesan dalam cerita rakyat.
- Menceritakan kembali cerita rakyat.
- Tata Bahasa Jawa (Kawruh Basa)
- Penggunaan unggah-ungguh basa (tingkat tutur bahasa).
- Kearifan lokal dalam ungkapan (pepatah, peribahasa).
- Jenis-jenis tembung (kata) dan fungsinya.
- Kreativitas Berbahasa
- Menulis karangan singkat berdasarkan tema tertentu.
- Menyusun kalimat yang baik dan benar.
Contoh Soal dan Pembahasan Mendalam
Mari kita bedah beberapa contoh soal yang mencerminkan kisi-kisi di atas.
Soal 1: Wacana Deskriptif
Wacanen wacana deskriptif ing ngisor iki!
Gunung Merapi minangka gunung geni aktif ingkang paling nggegirisi ing Indonesia. Dumunung ing telatah Provinsi Jawa Tengah lan Daerah Istimewa Yogyakarta, gunung iki tansah ngasilake wedhus gembel utawa awan panas. Swara gemuruh ing njero gunung lan asat-asate geni ing puncak minangka pratandha yen Gunung Merapi lagi ing tahap aktif. Ing sisih kidul gunung iki ana sawijining desa kang jenenge Kinahrejo. Penduduk desa iki wis pirang-pirang abad urip bebarengan karo Gunung Merapi. Sanajan ana rasa wedi, nanging rasa tresna marang lemah lair ndadekake para warga tetep milih manggon ing cedhak gunung maut iki. Saben taun, para warga nganakake upacara adat kang diarani Labuhan Merapi minangka wujud rasa syukur lan pangajab supaya Gunung Merapi tetep tentrem lan ora ngedalake bencana.
Pitakonan:
a. Apa kang dimaksud gunting aktif miturut wacan kasebut?
b. Sebutna loro wilayah kang dilewati Gunung Merapi!
c. Apa kang dilakoni dening penduduk desa Kinahrejo saben taun kang ana gandhengane karo Gunung Merapi?
d. Saka wacan kasebut, apa kang bisa disimpulake babagan sesambungane manungsa lan alam?
e. Jelentrehna, apa kang diarani "wedhus gembel" ing konteks Gunung Merapi?
Pembahasan Soal 1:
-
a. Apa kang dimaksud gunting aktif miturut wacan kasebut?
- Jawaban: Miturut wacan, gunung aktif yaiku gunung sing tansah ngasilake wedhus gembel utawa awan panas, lan ngasilake swara gemuruh ing njero gunung sarta asat-asate geni ing puncak.
- Penjelasan: Soal ini menguji kemampuan siswa dalam menemukan informasi spesifik dari teks deskriptif. Siswa perlu membaca dengan cermat dan mengutip bagian teks yang relevan.
-
b. Sebutna loro wilayah kang dilewati Gunung Merapi!
- Jawaban: Loro wilayah kang dilewati Gunung Merapi yaiku Provinsi Jawa Tengah lan Daerah Istimewa Yogyakarta.
- Penjelasan: Pertanyaan ini meminta siswa untuk mengidentifikasi lokasi geografis yang disebutkan dalam teks.
-
c. Apa kang dilakoni dening penduduk desa Kinahrejo saben taun kang ana gandhengane karo Gunung Merapi?
- Jawaban: Saben taun, penduduk desa Kinahrejo nganakake upacara adat kang diarani Labuhan Merapi.
- Penjelasan: Soal ini berfokus pada identifikasi kegiatan atau tradisi yang dijelaskan dalam teks.
-
d. Saka wacan kasebut, apa kang bisa disimpulake babagan sesambungane manungsa lan alam?
- Jawaban: Saka wacan kasebut, bisa disimpulake yen sanajan urip cedhak karo gunung geni kang mbebayani, manungsa tetep bisa urip lan ngembangake kabudayan minangka wujud rasa tresna marang lemah lair lan rasa syukur. Uga nuduhake yen manungsa lan alam bisa urip bebarengan kanthi njaga keseimbangan.
- Penjelasan: Ini adalah soal yang menguji kemampuan menyimpulkan. Siswa perlu menghubungkan informasi-informasi dalam teks untuk membentuk pemahaman yang lebih luas tentang hubungan manusia dan alam dalam konteks ini.
-
e. Jelentrehna, apa kang diarani "wedhus gembel" ing konteks Gunung Merapi?
- Jawaban: Ing konteks Gunung Merapi, "wedhus gembel" minangka salah sawijining istilah kang digunakake kanggo nyebut awan panas vulkanik utawa material vulkanik kang metu saka njero gunung nalika njeblug.
- Penjelasan: Soal ini meminta penjelasan istilah khusus yang digunakan dalam teks. Siswa perlu memahami makna kiasan atau istilah lokal yang dipakai.
Soal 2: Aksara Jawa
a. Tulisna tembung-tembung ing ngisor iki nganggo aksara Jawa!
- Sekolah
- Indonesia
- Merdeka
b. Terjemahna aksara Jawa ing ngisor iki menyang aksara Latin!
- ꦱꦸꦏꦼꦂꦠꦴ
- ꦥꦁꦒꦼꦤꦃ
- ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀
Pembahasan Soal 2:
-
a. Tulisna tembung-tembung ing ngisor iki nganggo aksara Jawa!
- Sekolah: ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ
- Penjelasan: ‘Se’ ditulis dengan aksara ‘sa’ dan sandhangan taling, ‘ko’ dengan aksara ‘ka’ dan sandhangan pepet, ‘lah’ dengan aksara ‘la’ dan sandhangan pangkon.
- Indonesia: ꦆꦤ꧀ꦢꦺꦴꦤꦺꦱꦶꦪ
- Penjelasan: ‘I’ ditulis dengan aksara ‘i’, ‘ndo’ dengan aksara ‘na’ dan sandhangan layar, ‘ne’ dengan aksara ‘na’ dan sandhangan taling, ‘si’ dengan aksara ‘sa’ dan sandhangan wulu, ‘ya’ dengan aksara ‘ya’.
- Merdeka: ꦩꦼꦂꦢꦼꦏ
- Penjelasan: ‘Me’ dengan aksara ‘ma’ dan sandhangan pepet, ‘rde’ dengan aksara ‘ra’ dan sandhangan pepet, ‘ka’ dengan aksara ‘ka’.
- Sekolah: ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ
-
b. Terjemahna aksara Jawa ing ngisor iki menyang aksara Latin!
- ꦱꦸꦏꦼꦂꦠꦴ: Sukerta
- Penjelasan: ‘Su’ dengan aksara ‘sa’ dan sandhangan suku, ‘ker’ dengan aksara ‘ka’ dan sandhangan pepet, ‘ta’ dengan aksara ‘ta’ dan sandhangan taling tarung.
- ꦥꦁꦒꦼꦤ꧀: Panggeng
- Penjelasan: ‘Pang’ dengan aksara ‘pa’ dan cecak (ng), ‘geng’ dengan aksara ‘ga’ dan sandhangan pepet.
- ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀: Sampun
- Penjelasan: ‘Sam’ dengan aksara ‘sa’ dan cecak (m), ‘pun’ dengan aksara ‘pa’ dan sandhangan suku.
- ꦱꦸꦏꦼꦂꦠꦴ: Sukerta
Tips untuk Belajar Aksara Jawa:
- Hafalkan bentuk dasar aksara (hanacaraka).
- Pahami fungsi sandhangan (wulu, suku, pepet, taling, talin tarung, layar, cecak, wigyan, lnjana).
- Latihan menulis pasangan aksara (ngg, ngg, tt, pp, dll.).
- Gunakan aplikasi atau situs web belajar aksara Jawa untuk latihan interaktif.
Soal 3: Pariwara
Wacanen pariwara ing ngisor iki!
(Gambar sebuah poster iklan acara "Festival Budaya Jawa" yang menampilkan gambar batik, gamelan, dan penari)
Nguri-uri Kabudayan Jawi: Festival Budaya Jawa 2024
Akan diselenggarakan pada:
- Hari, Tanggal: Sabtu, 15 Juni 2024
- Pukul: 09.00 – 17.00 WIB
- Tempat: Alun-alun Kota Yogyakarta
Acara Utama:
- Pagelaran Gamelan Kontemporer
- Peragaan Busana Batik Nusantara
- Tarian Tradisional Kreasi Baru
- Pameran Kerajinan Lokal
- Lomba Macapat
Pendaftaran Peserta Lomba:
Hubungi: Ibu Ratna (0812 3456 7890)
Tiket Masuk: Rp 25.000,- (Gratis untuk pelajar berseragam)
Informasi Lebih Lanjut:
Kunjungi: www.festivalkejawen.com
Pitakonan:
a. Apa jenise pariwara kasebut? Apa tujuane?
b. Kapan lan ing ngendi festival kasebut bakal dianakake?
c. Sebutna telu saka acara utama kang bakal diwenehake ing festival kasebut!
d. Sapa kang bisa mlebu gratis ing acara kasebut?
e. Yen ana siswa kelas 8 kang kepengin melu lomba macapat, marang sapa dheweke kudu hubungi?
Pembahasan Soal 3:
-
a. Apa jenise pariwara kasebut? Apa tujuane?
- Jawaban: Jenise pariwara kasebut yaiku pariwara umum utawa pariwara acara. Tujuane yaiku kanggo menehi informasi marang masyarakat babagan anane Festival Budaya Jawa lan ngajak supaya pada teka lan nyengkuyung acara kasebut.
- Penjelasan: Siswa perlu mengidentifikasi jenis iklan berdasarkan isinya dan memahami tujuan komunikatifnya.
-
b. Kapan lan ing ngendi festival kasebut bakal dianakake?
- Jawaban: Festival kasebut bakal dianakake ing dina Sabtu, 15 Juni 2024, wiwit jam 09.00 nganti 17.00 WIB, lan manggon ing Alun-alun Kota Yogyakarta.
- Penjelasan: Pertanyaan ini menguji kemampuan menemukan informasi spesifik mengenai waktu dan tempat pelaksanaan acara.
-
c. Sebutna telu saka acara utama kang bakal diwenehake ing festival kasebut!
- Jawaban: Telu acara utama kang bakal diwenehake yaiku: Pagelaran Gamelan Kontemporer, Peragaan Busana Batik Nusantara, lan Tarian Tradisional Kreasi Baru (siswa bisa milih telu saka daftar kang ana).
- Penjelasan: Siswa diminta untuk memilih dan menyebutkan beberapa item dari daftar yang disediakan.
-
d. Sapa kang bisa mlebu gratis ing acara kasebut?
- Jawaban: Pelajar kang nganggo seragam bisa mlebu gratis ing acara kasebut.
- Penjelasan: Soal ini fokus pada syarat atau ketentuan khusus yang disebutkan dalam pariwara.
-
e. Yen ana siswa kelas 8 kang kepengin melu lomba macapat, marang sapa dheweke kudu hubungi?
- Jawaban: Yen arep melu lomba macapat, siswa kasebut kudu hubungi Ibu Ratna.
- Penjelasan: Pertanyaan ini mengarahkan siswa untuk mencari kontak person yang relevan dengan kegiatan yang diminati.
Soal 4: Cerita Rakyat (Legenda)
Wacanen cerita legenda ing ngisor iki!
Ing jaman kuna, ana sawijining desa kang ayem tentrem ing pinggir alas. Ing desa kasebut urip prawan ayu rupane, jenenge Dewi Sri. Dewi Sri ora mung ayu rupane, nanging uga becik atine lan tekun anggone ngladeni wong tuwane. Sanajan akeh priya kang tresna marang Dewi Sri, nanging dheweke ora nggatekake. Dheweke wis kepranan marang sawijining nom-noman kang asmane Joko Seger. Joko Seger iki uga nom-noman kang gagah prakosa lan bekti marang wong tuwane. Nanging, amarga kaanan kang durung pas, Joko Seger durung wani nyuwun dados jodoh. Sawijining dina, ana jinise lelara kang nyebar ing desa kasebut, marakake akeh warga kang lara. Dewi Sri banjur njaluk pitulungan marang Joko Seger supaya nggoleki obat. Joko Seger kanthi kendel mlebu ing alas lan ngadhepi kewan buas. Pungkasane, Joko Seger kasil nemokake oyot saka wit kang ajaib kang bisa nambani lelara kasebut. Sawise sembuh kabeh, warga desa ngrayakake kabegjan lan ngedegake patung Dewi Sri lan Joko Seger minangka tandha katresnan lan bektine marang masyarakat.
Pitakonan:
a. Saka cerita kasebut, apa kang bisa disimpulake babagan sipate Dewi Sri lan Joko Seger?
b. Apa masalah utama kang diadhepi dening desa kasebut?
c. Apa peranane Joko Seger kanggo ngatasi masalah ing desa kasebut?
d. Apa amanat utawa pesen moral kang bisa dijupuk saka cerita kasebut?
e. Yen cerita kasebut diarani legenda, apa ciri-cirine legenda?
Pembahasan Soal 4:
-
a. Saka cerita kasebut, apa kang bisa disimpulake babagan sipate Dewi Sri lan Joko Seger?
- Jawaban: Saka cerita kasebut, bisa disimpulake yen Dewi Sri iku prawan kang ayu, becik atine, tekun, lan prasaja. Dene Joko Seger iku nom-noman kang gagah prakosa, bekti marang wong tuwane, lan kendel sarta tanggung jawab marang masyarakat.
- Penjelasan: Soal ini menguji pemahaman siswa tentang karakter tokoh dalam cerita dan kemampuan menarik kesimpulan tentang sifat mereka berdasarkan tindakan dan deskripsi.
-
b. Apa masalah utama kang diadhepi dening desa kasebut?
- Jawaban: Masalah utama kang diadhepi desa kasebut yaiku ana jinise lelara kang nyebar lan marakake akeh warga kang lara.
- Penjelasan: Pertanyaan ini meminta identifikasi konflik utama dalam cerita.
-
c. Apa peranane Joko Seger kanggo ngatasi masalah ing desa kasebut?
- Jawaban: Peranane Joko Seger yaiku kendel mlebu ing alas kanggo nggoleki obat lelara, lan pungkasané kasil nemokake oyot saka wit kang ajaib kang bisa nambani lelara kasebut.
- Penjelasan: Soal ini menguji pemahaman tentang peran tokoh dalam penyelesaian masalah cerita.
-
d. Apa amanat utawa pesen moral kang bisa dijupuk saka cerita kasebut?
- Jawaban: Amanat kang bisa dijupuk yaiku pentingé kendel lan tanggung jawab kanggo nulungi sesama, katresnan marang masyarakat, lan nilai kesetiaan ing katresnan. Uga nuduhake yen kabecikan lan keberanian bakal entuk ganjarane.
- Penjelasan: Ini adalah soal yang menguji pemahaman tentang pesan moral atau nilai-nilai yang terkandung dalam cerita rakyat.
-
e. Yen cerita kasebut diarani legenda, apa ciri-cirine legenda?
- Jawaban: Ciri-cirine legenda yaiku: biasane ana gegayutane karo kedadeyan sajarah utawa tokoh nyata ing jaman biyen, nanging ana unsur kang dilebih-lebihake utawa ora bisa dibuktekake sacara ilmiah; nyritakake asal-usul sawijining papan, barang, utawa kadadeyan; asring ngandung unsur kegaiban utawa kadadeyan kang luar biasa; lan diwariske saka generasi marang generasi kanthi lisan.
- Penjelasan: Soal ini menguji pengetahuan siswa tentang genre cerita rakyat, khususnya legenda.
Soal 5: Tata Bahasa Jawa (Unggah-ungguh Basa)
a. Ukara ing ngisor iki owahana dadi basa krama alus!
- Aku mau tuku buku ing toko.
- Sampeyan lagi ngopo?
b. Jelentrehna tegese ukara-ukara ing ngisor iki lan gunakake ing ukara kang trep!
- Becik ketitik ala ketara.
- Rawe-rawe rantas, malang-malang putung.
Pembahasan Soal 5:
-
a. Ukara ing ngisor iki owahana dadi basa krama alus!
- Aku mau tuku buku ing toko.
- Jawaban Krama Alus: Kula kala wau mundhut buku wonten ing toko.
- Penjelasan: "Aku" menjadi "kula", "mau" menjadi "kala wau", "tuku" menjadi "mundhut", "ing" menjadi "wonten ing".
- Sampeyan lagi ngopo?
- Jawaban Krama Alus: Panjenengan nembe nindakaken menapa?
- Penjelasan: "Sampeyan" menjadi "panjenengan", "lagi" menjadi "nembe", "ngopo" menjadi "nindakaken menapa".
- Aku mau tuku buku ing toko.
-
b. Jelentrehna tegese ukara-ukara ing ngisor iki lan gunakake ing ukara kang trep!
-
Becik ketitik ala ketara.
- Tegese: Perbuatan baik maupun buruk pada akhirnya akan terlihat dan diketahui juga. Kebaikan dan keburukan seseorang pasti akan terungkap pada waktunya.
- Ukara Trep: Mangertiya, yen tumindak becik utawa ala kuwi mesthi bakal katon. Pancen bener unen-unen, "becik ketitik ala ketara".
- Penjelasan: Siswa perlu memahami makna harfiah dan makna kiasan dari pepatah Jawa, lalu mampu menggunakannya dalam konteks kalimat yang tepat.
-
Rawe-rawe rantas, malang-malang putung.
- Tegese: Segala rintangan akan dihadapi dan disingkirkan. Jika ada sesuatu yang menghalangi, akan diatasi tanpa pandang bulu. Ini menunjukkan keteguhan hati dan keberanian dalam menghadapi kesulitan.
- Ukara Trep: Nalika ngadhepi masalah sing abot, awake dhewe kudu nduweni semangat kaya unen-unen "rawe-rawe rantas, malang-malang putung" supaya bisa ngatasi tantangan kasebut.
- Penjelasan: Sama seperti pepatah sebelumnya, pemahaman makna dan aplikasi dalam kalimat menjadi kunci.
-
Tips Mempersiapkan UKK Bahasa Jawa:
- Pahami Kisi-Kisi: Dapatkan kisi-kisi resmi dari guru atau sekolah Anda. Pahami setiap poin yang tercantum.
- Pelajari Materi Secara Mendalam: Jangan hanya menghafal, tapi pahami konsep di balik setiap materi.
- Latihan Soal: Kerjakan berbagai macam soal latihan, termasuk soal-soal dari tahun sebelumnya jika tersedia. Gunakan contoh soal di atas sebagai referensi.
- Perbanyak Kosakata: Membaca teks berbahasa Jawa, mendengarkan lagu atau percakapan berbahasa Jawa akan sangat membantu memperkaya kosakata Anda.
- Latihan Menulis Aksara Jawa: Konsisten berlatih menulis aksara Jawa, terutama pasangan dan sandhangan yang sering muncul.
- Diskusi dengan Teman: Belajar bersama teman dapat membantu Anda memahami materi yang sulit dan bertukar pikiran.
- Manfaatkan Sumber Daya: Gunakan buku paket, buku pendamping, internet, atau bertanya langsung kepada guru jika ada kesulitan.
- Jaga Kesehatan: Pastikan Anda cukup istirahat dan makan makanan bergizi agar kondisi fisik prima saat ujian.
Penutup
UKK Bahasa Jawa kelas 8 semester 2 adalah kesempatan untuk menunjukkan penguasaan Anda terhadap kekayaan budaya dan bahasa Jawa. Dengan memahami kisi-kisi, berlatih secara konsisten, dan menerapkan strategi belajar yang efektif, Anda pasti dapat meraih hasil yang maksimal. Ingatlah bahwa belajar Bahasa Jawa bukan hanya tentang ujian, tetapi juga tentang melestarikan dan mencintai warisan budaya bangsa. Selamat belajar dan semoga sukses!
>
